Biologie 101: Antropomorfisme

By Judith Duinkerken 0 Comment

Als je al een tijdje met dieren hebt gewerkt, heb je waarschijnlijk wel eens van de term gehoord en weet je misschien de betekenis ervan. Maar als je niet op een professionele manier met dieren hebt gewerkt, kan het gebruik van deze term vragen oproepen. Antropomorfisme is de term die de toekenning van menselijke kenmerken en gedragingen aan niet-menselijke entiteiten, inclusief dieren, beschrijft. Maar wat betekent dat en hoe wordt het gebruikt bij het houden van huisdieren?

Hebben dieren emoties?

Als je deze vraag stelt aan iemand zonder huisdieren, zou hij kunnen beweren dat dieren geen emoties hebben en geen gevoelens ervaren zoals mensen dat doen, maar dit is niet noodzakelijk waar. Van Pythagoras tot Charles Darwin, wetenschappers hebben er altijd voor open gestaan dat dieren emoties kunnen ervaren zoals vreugde, angst, schaamte, woede, mededogen, respect en vele andere emoties die wij als mens ook ervaren.

Maar er zijn wetenschappers die geloven dat de toekenning van emoties aan dieren ook kan worden verklaard door middel van een stimulus-responstheorie. Vooral degenen met een behavioristische benadering geloven dat dieren alleen maar reageren op stimulerende middelen die een specifieke reactie uitlokken die door een ‘trial and error’-proces is aangeleerd. Ze beweren dat mensen gewoon mensachtige emoties aan dieren toeschrijven omdat de reacties vergelijkbaar zijn met die van mensen.

In de afgelopen jaren is door het gebruik van geavanceerde technologieën, waaronder observatie van dieren, bewijs gevonden dat dieren in ieder geval tot op zekere hoogte emoties ervaren. Ze vragen zich nu af wat de verschillen zijn -als die er al zijn- tussen de perceptie van de wereld door mensen versus niet-mensen, inclusief dieren. Omdat sociale dieren afhankelijk zijn van een groep om te overleven, moeten ze zich meer bewust zijn van wat andere dieren om hen heen voelen, en het idee implementeren dat empathie een evolutionair mechanisme is om sociale cohesie te behouden. De vraag opwerpend of dit gevoel van empathie wordt beantwoord tussen soorten.

Dus tot slot: de meeste wetenschappers zouden geloven dat dieren emoties hebben, althans tot op zekere hoogte. Het is onbekend of dieren onze emoties begrijpen of dat wij die van hen zouden kunnen begrijpen. En met die beperkte hoeveelheid kennis is het belangrijk om te weten waarom mensen antropomorfiseren. Waarom ze mensachtige kenmerken en gedragingen aan dieren toeschrijven en waarom en hoe dit schadelijk kan zijn voor huisdieren.

Waarom mensen antropomorfiseren

Mensen zijn zoogdieren, wat betekent dat wij mensen gewoon een andere diersoort zijn. We zijn toevallig geëvolueerd naar een soort met een hoog niveau van bewustzijn en wijdverbreide kennis van emoties. Mensen zijn ook een sociale soort en sociale soorten pikken eerder sociale signalen op die wijzen op emoties, gedragingen en andere kenmerken. Het toekennen van mensachtige kenmerken en gedragingen (antropomorfisering) is een manier om de wereld te begrijpen. Het gebeurt met alles wat niet menselijk is: robots, speelgoed, geesten, denkbeeldige vrienden en ook andere dieren. En hiermee kan een maatschappelijke behoefte worden vervuld. Vooral voor mensen die zich eenzaam voelen of sociale angst ervaren, kan het gunstig zijn om te antropomorfiseren om minder negatieve emoties te voelen die met die gemoedstoestand gepaard gaan. Maar waar het gunstig kan zijn voor de mens, kan het schadelijk worden voor dieren.

De schadelijke manieren van de dierhouderij

In de meeste gevallen is antropomorfisme gunstig voor dieren of neutraal. Dit betekent dat het gedrag van het toekennen van mensachtige kenmerken het dier een positieve levenservaring oplevert of het dier helemaal niet beïnvloedt. Maar soms kan dit gedrag tot het uiterste gaan en een reeks gevaarlijke problemen voor de dieren veroorzaken. Dit gebeurt ook bij het huisdierbezit van egels en tenrecs.

Een goed voorbeeld hiervan is ‘Hogese’, een verzonnen taal die wordt toegeschreven aan egels en die wordt gebruikt door een paar groepen op Facebook, waar de leden eigenaars of aspirant-eigenaars van egels zijn. Het beschrijft in wezen dat egels in staat zijn om menselijke taal te schrijven en uit te spreken zoals een peuter dat zou doen. In de meeste gevallen wordt het als grap gebruikt, waarbij de eigenaren van deze egels een ervaring van hun egels beschrijven alsof de egels zelf de post hebben geschreven. Vaak erg overdreven, maar de uitkomst ervan is vooral ongevaarlijk voor de egel. In sommige gevallen kan het zelfs leiden tot positieve effecten bij egels. Hier zijn twee voorbeelden.

Positief antropomorfisme

In dit bericht van Jay Proctor schreef een van de beheerders van de Facebookgroep ‘Hedgehog Snoots’ een bericht in ‘Hogese’ alsof zijn eigen egel het schreef. Het toont antropomorfisme in de manier waarop hij de egel een mensachtige taal toekent. Het bericht vertaalt zich ongeveer in:

“Als je een mooie roze aardbeiensnuit wilt zoals ik, dan is dit hoe je er een krijgt. Eet veel aardbeienjam.”

De post lijkt op een grappige grap over hoe de egel een tijdelijke kleurensnuit krijgt door het eten van aardbeien. Egels zijn rommelige dieren met zeer weinig persoonlijke hygiëne, wat een lopende grap is onder eigenaren van gezelschapsdieren. En zoals te zien is op de foto die bij de post zit, krijgt de egel een kleine hoeveelheid aardbeienjam. Wat een traktatie is als het in kleine hoeveelheden wordt gegeven. De egel ervaart een positief effect door dit voorbeeld van antropomorfisme, vanwege het lekkers.

Neutraal antropomorfisme

In dit bericht van dezelfde persoon is een ander bericht in ‘Hogese’ geschreven met een andere uitkomst: de egel ervaart niets door het antropomorfisme. De post vertaalt zich ruwweg naar:

“Attentie alle Hedgehog Control-agenten wereldwijd. De kabouter praat grappig. Je kunt nooit een woord verstaan van wat ze zeggen. Als ze iets hadden dat de moeite waard was om naar te luisteren, zouden ze duidelijker spreken, maar dat doen ze niet, dus jij hoeft je geen zorgen te maken over wat ze zeggen. Dat is alles.”

Nu is deze post totaal anders en zie je nog steeds dat de post bedoeld is als grap waarin de eigenaar het taalgebruik toeschrijft om iets extremer te worden: de egel koestert een wrok tegen kabouters en roept zijn ‘agenten’ op om ze te negeren. Als je dit leest, kun je duidelijk zien dat de taal wordt gebruikt om een vorm van haat jegens andere ‘wezens’ toe te schrijven, als een grap.

Dit is nu een voorbeeld van neutraal antropomorfisme, want de Facebook-post doet de egel helemaal geen kwaad. Op de foto staat de egel tegenover een speeltje van een kabouter, maar er zijn geen aanwijzingen dat de eigenaar het gedrag van de egel op een of andere manier heeft beïnvloed dat de egel zou helpen of schaden, ondanks de gebruikte verzonnen taal waarin mensachtige kenmerken worden toegeschreven aan de egel.

Deze voorbeelden en Facebook-berichten worden gebruikt met toestemming van de persoon die ze plaatst, met de uitleg waarom en hoe ze in dit artikel worden gebruikt. En zoals gezegd, beschreven deze voorbeelden hoe antropomorfisme soms neutraal of zelfs positief kan zijn. De ‘Hogese’ taal wordt vaak gebruikt in deze twee situaties en is bedoeld als een grappige manier om mensachtige kenmerken toe te schrijven aan egels die zich meestal totaal niet bewust zijn van wat er in die scenario’s gebeurt. Ze rennen gewoon rond en doen hun eigen ding, of ze krijgen iets lekkers of er wordt mee gespeeld. Maar soms kan dit soort antropomorfisme ook heel extreem worden en een egel negatief beïnvloeden.

Negatief antropomorfisme

Ik heb ervoor gekozen om bij dit voorbeeld geen beeldmateriaal op te nemen, omdat het bedoeld is als educatie. In plaats daarvan ga ik het positieve voorbeeld in een negatief verdraaien door een theoretisch scenario te implementeren waarin deze positieve uitkomst zou kunnen evolueren naar een negatieve uitkomst voor de egel. Betekenis: dit scenario is niet echt gebeurd, maar het zou heel goed kunnen gebeuren als iemand dit gedrag tot het uiterste zou doorvoeren.

Als de eigenaar van de egel zijn bericht overleest en denkt dat het verstrekken van meer aardbeienjam als traktatie de egel gelukkiger zou maken, kan dit leiden tot verschillende gezondheidsproblemen. Aardbeienjam als tussendoortje is ongevaarlijk. Maar er zitten wel veel suikers in en te veel en te vaak voeren kan zowel leiden tot diabetes mellitus als tot obesitas. Beide zijn mogelijke oorzaken van problemen in het hart en de lever, wat kan leiden tot een vroege dood. In dat geval leidt het toeschrijven van een verzonnen mensachtige taal en de overtuiging dat de egel eigenlijk liever aardbeienjam eet dan gezondere lekkernijen, tot tijdelijke positieve ervaringen voor de egel. Maar als het te vaak wordt herhaald, kan dit tot drastisch schadelijke resultaten leiden.

Andere voorbeelden van negatief antropomorfisme kunnen zijn:

Egels samen huisvesten: Mensen denken vaak dat hun egel eenzaam is en een vriend nodig heeft, terwijl egels hoofdzakelijk solitaire dieren zijn. Dit kan leiden tot agressiviteit tussen de egels met dodelijke afloop.
Geen insecten voeren: Mensen kunnen insecten onaangenaam vinden en een egel een gezond dieet weigeren. Insecten vertonen geen mensachtig gedrag en worden daarom vaak als ‘vies’ beschouwd. Een egel is een insecteneter en heeft insecten nodig als onderdeel van zijn dieet om een gezonde levensstijl te behouden. Dit gebrek aan voedingsstoffen kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen.

Natuurlijk zijn er nog veel meer voorbeelden te bedenken die schadelijk kunnen zijn voor onze huisdieren. Daarom is het belangrijk om bij de verzorging van een dier altijd op je eigen handelen te letten. Hoewel het meeste gedrag tussen ons en onze huisdieren onschadelijk of zelfs heilzaam kan zijn, kunnen deze snel verslechteren als we geen rekening houden met die dingen. Antropomorfisme is een groot onderdeel van dierenverzorging, wat we niet vaak erkennen. Nu u weet wat het betekent en hoe u het kunt herkennen, kunt u het ook gebruiken om uw eigen begrip van uw huisdier te verbeteren.

Artikel door Judith Duinkerken.